Medeniyet, biraderlerin ayaklanmas ve baba katliyle gerekleir diyen Thoma’nn bu szn kendi medeniyetimize uyarlamamz mmkn grnmemektedir. Zira Artuklu ehzadesi Kara Arslan, sorumluluk duygusunun bir gerei olarak Mardin Kalesi’nde alk ve hastalktan telef olan halknn daha fazla strap ekmesine mani olabilmek iin o kt eylemi gerekletirmiti.
Prof. Dr. Mustafa ztrk / Mardin Artuklu niversitesi
Babay ldrmek kavram, Sigmund Freud’un ncln yapt Freudyen psikolojide kiilii oluturan srelerden biri olarak ele alnr. Baba kavramn genellikle korkulacak bir otorite figr gibi izah eden Freud, erkek ocuklardaki olumsuz baba takntsna Oedipus Kompleksi ile aklk getirir. Freud, bu kompleksi de erkek ocuunun babasna duyduu fke ve annesine duyduu yaknlk hislerine balar. Buna gre 3-5 ya aralndaki ocuk, bilinsizce annesine yaknlk duyar fakat bu yaknlk istei sebebiyle babasnn onu cezalandracan bilir. ocuk, babas ile rekabete girmek istese bile bunun ie yaramayacann farkndadr. nk babann kendisinden katbekat gl olduunu bilir ve eer bir ekimeye girerse babasnn onu “idi” edeceini dnr. Netice itibariyle baba, ocuk ile annesinin arasna girmi gl bir cezalandrcdr. Bylece ocuk, babasna kar konulmaz bir fke duyar.
Franz Kafka’nn Babaya Mektup isimli eseri, Freudyen psikolojinin sistematikletirdii babay ldrme veya olumsuz baba figrn aheser dzeyinde ele alan almalardan biri olarak gsterilir. Babasndan ne kadar korktuunu belirterek esere giri yapan Kafka, babasndan herhangi bir iddet grmemi olmasna ramen onun yanndayken kekelemeden konuamaz. e yaramaz ve iine kapank bir ocuk olduunu dnen babasnn syledii her sz onun iin Tanr buyruu niteliindedir. Kafka, eserde bu durumu yle anlatr:
Konumaktan ekinir oldum. Belki bir basn danman olmayacaktm ama etrafmdaki insanlarn sohbetlerine katlabilirdim. Ne yazk ki sen, henz ufack bir ocukken bana konumay yasakladn. ‘tiraz yok!’ diyerek beni susturdun ve vcut dilinle peimi brakmayacak kabuslar yaattn.
Kafka, evlenme isteini babasna atnda babas, evlenmek istedii kadnla dalga geerek onu aalar. Kmsenerek zgr iradesi hie saylan Kafka’nn babasna duyduu krgnlk ve fke bundan tr hayatnn sonuna kadar devam eder. te bu hie saylma psikolojisinin getirdii bask hli, onu sevgisiz bir babann bir ocua ne denli zarar verebileceine k tutan bu eserini kaleme almaya sevk eder.
Babasna kyan Artuklu ehzadesi Kara Arslan
ster Freud’un savunduu psikolojik sebeplerle deyin, ister duruma gre hareket etmenin zorlayc ynlendirmeleriyle deyin, tarih sayfalarnda evladn babasn ldrd pek ok rnee rastlamak mmkn. Mete Han’n, babas Teoman’ treye uymad ve ondan daha iyi bir kaan olaca iddiasyla ldrp Hun Devletinin bana gemesi akla gelebilecek ilk ve en eski rneklerden biri olsa da burada Mardin Artuklu Devleti tarihinde vuku bulmu ancak ok bilinmeyen bir rnekten bahsedeceim.
Ticaret yollarn kontrol etmek ve Msr’a ulamak isteyen Mool lhanllar iin Mardin’i elde etmek son derece nemliydi. Bu yzden Hlagu Han, ne olursa olsun Mardin’i ele geirmekte kararlyd. Hlagu’nun olu Yamut, bu amala 1257’de harekete geerek nce Meyyafarikin (Silvan)’i iki yllk bir kuatmaya alr. Yamut, nce ehrin etrafna hendekler kazdrarak giri klar kapatr. Halk alktan kedi, fare ve kpek hatta insan lelerini yemeye mecbur braklr. Bir rivyete gre bir eek ba pazarda otuz dirheme satlr. Yamut, ehri ele geirdikten sonra, Moollarn deti olduu zere, aman dileyen halka acmaz ve kadn, ocuk, yal demeden herkesi kltan geirir. Artk Mardin iin de tehlike anlar almaya balamtr.
Dmann kapya dayandn gren Artuklu beyi Said Necmeddin Gazi, btn halk Mardin Kalesi’ne alarak ambarlar yiyecek ve silahla doldurur. Tarihi Reidddin’in bildirdiine gre Yamut, ehrin kendilerine teslim edilmesini istedii mektubunda unlar yazar:
Bann, tahtnn, karnn ve ocuklarnn sana kalmas iin kaleden aa in ve cihn padiahna olan kulluk kemerini bala. Geri kalen yksek ve salamdr; ancak bununla vnme. Senin ban ge dahi ulasa Mool ordusunun nnde toz olursun!
Said Necmeddin Gazi ise karlk olarak u satrlar kaleme alr:
Gnlmde sultannza boyun eip teslim olmak vard; fakat daha nce aman dileyenleri ldrdnz iin size gvenim yoktur. Kale zahire ve silahlarla; Trk yiitleri ve Krd cengverleriyle azna kadar dolu olduu iin Yce Allh’a hamd olsun!
Bir anlama salanamaynca kaledekiler direnmeye, Moollar da saldrmaya devam eder. Kaledeki Mardinliler; kimi kaynaklara gre iki yl, kimi kaynaklara gre de sekiz ay boyunca sarslmaz bir direni gsterir. Kalenin alnmas o kadar gecikir ki Moollar mitsizlie der bir ara. Hatta ekilme hazrlklar ncesinde Kohisar (Kzltepe)’da yama ve apula bile balamlard. te yandan kaledekilerin de direnci iyice krlm, yiyecekler tkenmeye, salgn hastalklar kol gezmeye balamt. nsanlarn byk bir blm oktan can vermiti bile.
Bu arada Said Necmeddin Gazi’nin olu Kara Arslan en bandan beri direnmenin faydasz olduunu dnyor, kalenin Moollara teslim edilmesi gerektiini savunuyor ve onlarla gizlice mektuplayordu. Tarihi Ebu’l-Farac’n bildirdiine gre Kara Arslan, kaleyi teslim etme konusunda babasna o derece bask yapyordu ki babas, bir seferinde onu zincire vurdurup zindana bile atmt. Kara Arslan, babasnn bu ekilde davranmas karsnda byk bir hnla dolar. Grd sert muameleye ve babasnn halk umursamayna ok ierler. Halkn hastalktan ve alktan telef olmasna dayanamayan Kara Arslan, bir yolunu bularak babasn zehirleyerek ldrr. Baz tarihiler Said Necmeddin Gazi’nin veba salgnnda ldn savunsa da Reidddin gibi pek ok tarihi Kara Arslan’n babasn zehirleyerek ldrdn dorulamtr.
Kara Arslan, babas ldkten sonra, en bata gnlnden geeni yapmak zere Hlagu’nun huzuruna kar ve balln sunar. Paha biilmez hediyeler sunar ona. Rivyete gre sunulan hediyeler arasndaki tek bir kupann bile deeri seksen drt bin dinardr. Aralarndaki anlamaya gre Artuklular her yl 50 bin dinar hara deyecekti. Hlagu, bu kadaryla da yetinmeyecek, Kara Arslan’n balln garantilemek iin ona bal 67 fedaisini ldrtecek ve Mardin Kalesi’nin de yklmasn emredecekti.
lerleyen dnemde Artuklular daha fazla g kazanmaya balar; bunun en nemli sebebi o dnemin sper gc saylan ve bir Mool ube devleti olan lhanllara tbi olmalaryd. Artuklu beyleri, lhanllarn izniyle ilk defa sultan unvnn kullanmtr. Hatta bu iki hnedn arasnda evlilikler de olur. 1309’da II. Necmeddin Gazi’nin kz Dnya Hatun, lhanl hkmdar Olcayto ile evlendirilir ve onun on be einden biri olur. Bereket versin ki Dnya Hatun’un hi ocuu olmaz da Mardinlilerin Moollarla kurduklar bu dnrlk ilikisi day-yien akrabalna dnmeden sona erer.
Meseleyi kader plannda deerlendirdiimizde, Mardin ve Meyyafarikin kuatmalarnn beklenenden uzun srmesinin Orta Dou iin byk bir hayra vesile olduunu gryoruz. Zira Hlagu, bu seferler ile ok zaman kaybetmi ve en nemli hedefi olan Msr’ alamam ve Meng Kaan’n lm zerine de Karakurum’a dnmek zorunda kalmtr. Bylece slm dnyas, felket daha fazla bymeden “ta stnde ta, omuz stnde ba komayan” bu byk beladan kurtulmu olur.
Medeniyet ve baba katli
Kara Arslan’n, babas Said Necmeddin Gazi’yi ldrmesi, Sigmund Freud’un savunduu teoriye gre tam bir baba-oul mcadelesidir. Daha nce de belirtildii zere Freud, baba-oul mcadelesinin tek sebebi olarak “Oedipus Kompleksini” gsterir. Freud, Totem ve Tabu adl eserinde bu mcadeleden sz eder ve baba-oul mcadelesinin bilinalt drtlerle gelitiini ne srer. nsanln varoluundan bu yana devam eden bu sancl baba-oul ilikisinin, bu ekliyle Kara Arslan’n babas Said Necmeddin Gazi’yi ldrmesiyle bir ilgisi olup olamayaca tartlabilir belki; ama bu varsaym peinen reddetmemizi salayacak en nemli argman, Dou ve Bat toplumlarnn davran kodlarndaki farkllklardr.
Buradan hareket edilecek olursa, “Medeniyet, biraderlerin ayaklanmas ve baba katliyle gerekleir” diyen Thoma’nn da bu szn kendi medeniyetimize uyarlamamz mmkn grnmemektedir. Zira Kara Arslan, sorumluluk duygusunun bir eseri olarak Mardin Kalesi’nin dar alannda alk ve hastalktan telef olan halknn daha fazla strap ekmesine mani olabilmek iin bu “kt” eylemi gerekletirmi oluyordu. Kara Arslan’n, babasn ldrmesi hadisesinin ahlk nitelii ne olursa olsun, netice itibaryla gerek u ki; Kara Arslan, kaleyi Moollara teslim edip onlara biat etmekle Artuklu’nun mrn 150 yl uzatm oldu.
[email protected]