Uzmanlar, ABD’nin svire’ye satmak istedii F-35 sava uaklarnda srekli fiyat artrmna gitmesinin, benzer szlemeler imzalam dier lkeleri de etkileyebileceini ve bu durumun alternatif sava ua araylarn beraberinde getirebileceini belirtti.
svire’nin ABD’den sipari ettii F-35A sava uaklar iin szlemede ngrlen sabit fiyatn Washington ynetimi tarafndan artrlmaya allmas, tartmalara neden oldu.
svire, 19 Eyll 2022’de 36 adet F-35A temin etmek iin yaklak 7,4 milyar dolarlk anlama imzalad ancak ABD ynetimi, artan enerji, ham madde fiyatlar ve enflasyonu gereke gstererek fiyat artrma niyetini svireli yetkililere ileterek ek deme talep etti.
svire basn, hkmet kaynaklarna dayandrdklar haberlerde ABD’nin bu niyeti nedeniyle yeni fiyatn yaklak 1,7 milyar dolar artabilecei tahminine yer verdi.
svire Savunma Bakanl, sabit fiyat konusunda srarc olduklarn ancak anlamann hukuki yoldan zlemeyeceini ve bu nedenle diplomatik grmeler yrttklerini aklad. Bakanlk, anlamazlk zlemezse svire’nin alm iptal edebileceini bildirdi.
svire Savunma Tedarik Kurumu Armasuisse’nin Bakan Urs Loher de “Szleme, szlemedir. F-35A sava uaklarnn tedariki iin aka belirtilen sabit fiyata ramen aniden farkl gereklikle kar karya kaldk.” ifadelerini kulland.
svire’de birok siyasi partiden milletvekilleri, F-35A’larda fiyat artrmna gidilmesini sert ekilde eletiriyor.
AA muhabirine konuan uzmanlar, F-35 sat konusunda svire’yle ABD arasnda yaanan bu anlamazln dier lkeleri de etkileyebileceini belirtiyor.
Kanada’da Savunma Tedariki Kabine Komitesi yesi bakanlarn eski Kdemli Danman Kim Leclerc, F-35 programnn ok geni kapsaml olmasnn temel sorunlardan biri olduunu belirterek “Herkesin istedii zellikleri tek bir uakta karlamaya alyorlar. Bu, gerekten zor ve F-35 programnn bandan beri maliyetler srekli artyor.” dedi.
Leclerc, “F-35 ile sorun yaayan tek lke, svire deil. Kanada’da da uzun sre ABD hkmeti ile mzakere etti. lk bavuru baarsz oldu ve iptal edildi. Sonra yeni bir teklif ars yapld ve Kanada olarak tekrar F-35’e geri dndk nk askerlerin ok beendii bir uak. Lockheed Martin gerekten iyi pazarlama yapyor.” ifadelerini kulland.
Kanada’da F-35’lerin maliyetlerinin beklenenden ok daha yksek ktn belirten Leclerc, “Kanada da u anda F-35 programn gzden geiriliyor. Denetim makamlar uan beklenenden yzde 50 daha pahalya mal olacan tespit etti. ABD’nin bu maliyet art sebebiyle isteyecei fiyatlar sadece Kanada ile snrl kalmayacak.” diye konutu.
Leclerc, fiyat artlarnn nedenlerini aklarken “Beinci nesil uak salayabilen, temel olarak sadece Lockheed Martin var. Baka rakip yok. Bu da geliimde yardmc olmuyor.” deerlendirmesinde bulundu.
ABD’nin F-35 programn gelitirme maliyetlerini dier ortaklarla paylamak istediini belirten Leclerc, “Baz lkeler programa katkda bulundu ve onlara daha dk fiyat garanti edildi. Dierleri sadece alc. Farkl katk seviyeleri var.” dedi.
-“DER LKELER ALTERNATF ARAYABLR”
Leclerc, svire gibi gvenilir bir lkeyle bile szleme sorunlar yaanmasnn dier potansiyel alclar etkileyebileceini belirterek “Henz uak teslim almayanlar farkl kararlar verebilir. Kanada, Portekiz ve dier lkeler ‘F-35’e devam m edeyim, mevcut uaklarmn mrn uzatp Avrupallar tarafndan gelitirilen yeni nesli mi bekleyeyim, yoksa Fransz Rafale, Eurofighter Typhoon veya Saab Gripen gibi 4.5 nesil uaklar m alaym’ diye dnebilir.” diye konutu.
Leclerc, daha az lkenin F-35 satn almasnn tm alclar iin maliyetleri artracan nk gelitirme maliyetlerinin tm alclar arasnda paylatrlmasnn ngrldn kaydetti.
– DER AVRUPA LKELERN DE ETKLEYEBLR
svireli gazeteci Balz Rigendinger, ABD’nin F-35 sava uaklarnda svire hkmetinden 650 milyon ile 1,3 milyar svire Frang arasnda fiyat art talebinin szlemelerine gre dier Avrupa lkelerinde de benzer sorunlara yol aabileceini belirtti.
Rigendinger, ABD’nin F-35 sava uaklarnda fiyat art talebinin svire hkmeti tarafndan “yanl anlalma” olarak nitelendirildiini aktard.
ABD ile yaptklar szlemelere bal olmakla birlikte dier Avrupa lkelerinin de benzer durumla karlaabileceini syleyen Rigendinger, ABD’nin svire’den istedii ek maliyetin 650 milyon ile 1,3 milyar svire Frang arasnda olacan bildirdi.
Rigendinger, grne gre ABD tarafnn szlemelerde her zaman “tahmini maliyetler” yazdn belirterek yle devam etti:
“Sabit fiyatlar sadece ABD hkmetinden (ana yklenici) Lockheed Martin’e olan tedarik ksmnda geerli. ABD’den svire’ye olan tm tedarik iin sabit fiyat yok. Anlamazlk burada. svire imdi yeniden mzakere etmeye alyor.”
Rigendinger, svire’nin bu konuda hakl kma ansnn dk olduunu belirterek “Bu tr anlamalar iki hkmet arasnda olduu iin halka ak olmamas normal. ou detay henz halka ak deil ama szlemelerin kamuya yansyan ksmlar olduka net.” ifadelerini kulland.
– “MUHALEFET TM TEDARK DURDURMA ARISI YAPIYOR”
Rigendinger, muhalefet partilerinin tm tedariki durdurma veya yeniden balatma arlar yaptn belirterek “F-35 hakknda birok sylenti var. Muhalefet ve sol partiler bu durumu frsat olarak grp sfrdan balayp Avrupa rn tedarik etme frsat olarak deerlendiriyor.” dedi.
svire’nin sava ua finansman iin yaplan referandumun ok az bir farkla kabul edildiini hatrlatan Rigendinger, “Oylama yzde 50,1 ile kabul edildi. Halk zaten svire’nin sava uana ihtiyac olup olmad konusunda blnm durumdayd.” diye konutu.
Rigendinger, “Ukrayna savandan sonra birok kiinin grnn sava ua satn alnmas ynnde deimi olabileceini ancak HA’larn hava savunmasnda byk etkisi olduunun grldn, bu nedenle F-35’in doru tercih olup olmadnn sorgulandn” belirtti.
– “SAVUNMA TEDARKLERNDE SIKA SORUN YAANIYOR”
svireli gazeteci, lkesinin savunma tedariklerinde ska sorun yaadn belirterek “svire halk iin bu, ilk deil. Daha nce de sava ua tedariki ve dier birok satn almalar ters gitti ve daha pahalya mal oldu. Bu durum lkede ‘yine mi’ tepkisine yol ayor.” ifadelerini kulland.
Rigendinger, svire’nin mali durumunu korumak iin tasarruf tedbirleri ald bir dnemde beklenmeyen milyar dolarlk ek harcamann hayal krkl yarattn syledi.
Gazeteci Rigendinger, dier Avrupa lkelerinin de benzer durumla karlaabileceini belirterek “Herkes silah istiyor imdi. svire baka bir tedarikiye gemek istese de bu yllarca srer ve ounluk bunu bekleyecek zamanmz olmadn dnyor. Savunma sanayisi firmalar artk istedii fiyat dayatabilecek gibi gzkyor.” dedi.
Tarih vererek duyurdular
lkede F-35 depremi
