Lahey’de dzenlenen NATO Zirvesi, askeri olduu kadar ekonomik adan da dikkat ekici bir dnm noktasyd. Zirvede alnan kararlar, NATO’nun klasik gvenlik anlaynn tesine getiini ve artk yksek teknoloji, enerji altyaps ve stratejik veri alanlarnda kolektif yatrm planlaryla hareket ettiini aka gsterdi. Bu erevede ilk kez srdrlebilir caydrclk kavram, yalnzca askeri kuvvet deil, ekonomik diren kapasitesiyle birlikte tanmland
Dr. Makbule Yaln/ TBMM AB Uyum Komisyonu, Aratrmac
NATO’nun tarihinde ekonomi hibir zaman ikincil bir balk olmad. Kuruluundan (1949) bu yana ittifak, sadece gvenlik retmekle kalmad; ayn zamanda savunma harcamalar, sanayi politikalar ve stratejik teknolojiler araclyla kendi iinde ve evresinde ekonomik alanlar ina etti.
Bugn yaanan deiim ise bu iliki biiminin tamamen yeni bir balangc deil; askeri ncelikli yatrmlarn giderek sivil ve dijital alanlara ynelmesiyle oluan yapsal bir dnm. Gvenlik syleminin dili de bu srete sessizce deiiyor: Souk Sava dneminde tanklar ve fzeler zerinden yryen tartmalar, artk a gvenlii, enerji arz ve teknolojik yetkinlikler zerinden ekilleniyor.
Bu dnm, NATO’nun doasna aykr deil; bilakis onun tarihsel srekliliinin gncellenmi biimi. “Savasz sava ekonomisi” tam da bu evrimi tanmlyor: Zaman zaman scak atmalarn kanlmaz olduu durumlar yaansa da, ittifakn asli rol hl bar korumak ve caydrcl srdrmek zerine kurulu.
Cephenin snrlar silikleirken, gvenlik bteleriyle ekillenen yeni bir ekonomik harita sessizce yaylyor. Lahey’de dzenlenen liderler zirvesi, bu dnmn simgesel ve resm ifadesi olarak kaytlara geti.
Gvenlik zerinden ekonomik istikrar (1949- 1960)
NATO, 1949’da sadece askeri bir tehdit algsna kar deil, ayn zamanda Bat’nn ekonomik yeniden yaplanmasna nclk eden bir gvenlik platformu olarak dodu.
Sovyetler Birlii’nin merkezi planlamaya dayal, kapal ve devleti ekonomik modeline kar, NATO’nun temel rol yalnzca toprak savunmas deil, liberal piyasa ekonomisinin korunmas oldu. Marshall Plan’nn datld, Avrupa’nn ykntlar altndan karld bu dnemde, NATO emsiyesi altnda kurulan gvenlik iklimi, sermayenin Bat Avrupa’ya ynelmesini salayan ana koullardan biri haline geldi.
Almanya, Fransa ve talya gibi savan ykma uratt lkeler, savunma kayglarndan arnm ekilde sanayilerini ayaa kaldrrken, ABD hem askeri slerle kresel eriim salad hem de silah, tehizat ve altyap yatrmlar zerinden kendi ekonomisine d talep baml yeni bir byme alan yaratt. NATO, bu anlamda sadece siyasi bir ittifak deil; ayn zamanda ekonomik gvenlik temelli bir kalknma sigortas ilevi grd.
NATO’nun salad gvenlik zemininde atlan her yatrm adm, Bat kapitalizminin yeniden douunu mmkn kld. yle ki, 1950’lerin sonunda sadece yeniden ina deil, Bat Avrupa’nn sanayi entegrasyonu ve finansal kurumsallamas da bu gvenlik mimarisi sayesinde ekillendi.
NATO, sava sonras Avrupa ekonomisinin bymesini mmkn klan grnmez el oldu.
Savunma merkezli kamu ekonomisi (1960–1991)
Souk Sava dneminde NATO, askeri caydrcl srdrmek adna ye lkelerden yksek savunma harcamalar talep etti. Bu durum, gvenlik salama hedefiyle rtse de, ekonomik adan nemli gerilimler yaratt. Bat lkeleri gayri safi yurtii haslalarnn kayda deer bir blmn askeri btelere ynlendirirken, sosyal refah harcamalarnda gzle grlr bir daralma yaand. Kamu kaynaklar, eitim, salk ve altyap gibi alanlar yerine giderek daha fazla savunmaya tahsis edildi.
ABD, zellikle Reagan dneminde askeri-sanayi kompleksine byk yatrmlar yapt. Ancak bu byme beraberinde artan bte aklarn ve mali disiplin sorunlarn getirdi. Avrupa lkelerinde de benzer ekilde, gvenlik ykmllkleri sosyal politikalarn nne geti; kamu maliyesi gvenlikle sosyal refah arasnda skt.
Bu yllarda NATO’nun askeri younlamas, kresel ekonomik bloklamay daha da pekitirdi. Dou ve Bat arasndaki keskin ayrma, ticaretin serbest akn engelledi; kaynaklarn etkin kullanm snrland. Sonu olarak, NATO yeleri gvenliklerini artrrken, ekonomik byme potansiyellerinden dn vermek zorunda kaldlar.
Souk Sava NATO’su, askeri harcamalarn ykseldii ancak bu ykn ekonomik srdrlebilirlik asndan snrl fayda salad bir dnem olarak deerlendirilebilir. Gvenlik ile refah arasndaki bu denge, ittifakn yalnzca askeri deil, mali adan da belirleyici bir aktre dntn gsteriyordu.
Douya genileme, Batl sermayeye gvence (1991–2008)
Souk Sava’n ardndan NATO, hzla douya doru genileyerek eski Dou Bloku lkeleri iin yalnzca bir askeri gvenlik emsiyesi deil, ayn zamanda jeopolitik ve ekonomik bir yatrm gvencesi haline geldi. Polonya, ekya ve Baltk lkeleri gibi yeni yeler, ittifakn salad istikrarla yabanc sermaye ekme kapasitesini artrd; retim ve hizmet sektrlerinde byme ivmesi yakalad.
NATO yelii, Batl irketler iin hukuki ngrlebilirlik ve politik istikrar anlamna gelirken, blgesel entegrasyonu hzlandran bir ekonomik zemin oluturdu. Ancak bu dnm beraberinde yeni krlganlklar da getirdi. Hzl sermaye giriine ak hale gelen bu lkeler, d oklara kar daha hassas bir yapya brnd.
1990’lar ve 2000’ler boyunca NATO, dou Avrupa’da yalnzca askeri deil, ekonomik mimariyi ekillendiren bir aktr olarak ne kt. Artk sadece gvenlik salayan deil, kresel sermayenin ynn belirleyen bir ekonomi-politik yap olarak tanmlanyordu.
Terre kar trilyonluk sava (2001–2014)
11 Eyll 2001 saldrlar sonras NATO, tarihinde ilk kez 5. maddeyi devreye sokarak ABD liderliinde Afganistan’a mdahale etti. Bu adm, savunma harcamalarn sadece caydrclktan operasyonlara, altyap inasna ve blgesel gvenlie kaydrarak NATO tarihinde ekonomik adan da nemli bir krlma yaratt.
Afganistan Sava, NATO’nun en uzun ve maliyetli operasyonu oldu; ABD tek bana 2 trilyon dolardan fazla harcad, mttefiklerin toplam ise 3 trilyon dolar at. Bu yksek harcamalar kamu borlarn artrrken, sosyal harcamalarda kesintilere yol at.
Operasyonlarn yapld Afganistan ve Irak’ta altyap ar zarar grd, ekonomik toparlanma salanamad ve da bamllk artt. NATO’nun gvenlik retimi, kalc istikrar yaratmaktan uzakt. Terrle mcadele srecinde artan savunma talepleri ekonomik bymeye yansmad; 2001–2014 dnemi, yksek harcama ama tartmal ekonomik sonularla anld.
Teknoloji ve enerji ekonomisi (2014–2025)
2014’te Rusya’nn Krm’ ilhakyla NATO, caydrclk odakl klasik savunma stratejisine dnd ancak gvenlik anlay deiti. Artk snr korumas yannda veri, enerji, yapay zek ve ip altyaps gibi ok boyutlu alanlar kapsayan stratejik bir ereveye sahip. 2022’de balayan Ukrayna Sava, NATO’yu hem askeri hem ekonomik olarak yeniden tanmlad.
Savunma harcamalar hzla artarken, 2024’te 20 ye, gayri safi yurtii haslann yzde 2’sinden fazlasn savunmaya ayrd; 2025’te bazlar yzde 3-5 hedefledi. Ancak bu bteler yalnzca klasik silah ve s yatrmlarna deil, siber gvenlik, enerji altyaps korumas, yapay zek destekli sistemler ve veri merkezlerinin gvenliine yneldi.
Bu dnmle NATO, sadece savunma sanayisini deil, yksek teknoloji ve stratejik altyap yatrmlarn da yneten gl bir aktr oldu. yeler arasnda teknoloji transferi, kritik tedarik zinciri gvenlii ve ip retiminde zerklik rekabeti ne kt. Enerji gvenlii ise jeopolitik hesaplarn merkezine yerleti; LNG tedariki, nkleer altyap ve yenilenebilir enerji projeleri artk stratejik yatrmlar olarak deerlendiriliyor.
2020’lerde NATO, yalnzca harcayan deil, sektrel ncelikleri belirleyen ve ekonomik byme modellerini ekillendiren bir g konumunda. Teknolojiye dayal i pazar oluurken, dier lkeler iin dlanma riski ykseliyor. Ksacas, NATO artk sadece sava deil, ekonomik alanlarda da snrlar iziyor.
Lahey kararlar: Yeni gvenliin ekonomisi
2025’te Hollanda’nn Lahey kentinde dzenlenen NATO Zirvesi, askeri olduu kadar ekonomik adan da dikkat ekici bir dnm noktasyd. Zirvede alnan kararlar, NATO’nun klasik gvenlik anlaynn tesine getiini ve artk yksek teknoloji, enerji altyaps ve stratejik veri alanlarnda kolektif yatrm planlaryla hareket ettiini aka gsterdi. Bu erevede ilk kez “srdrlebilir caydrclk” kavram, yalnzca askeri kuvvet deil, ekonomik diren kapasitesiyle birlikte tanmland.
Lahey’deki toplantnn en arpc ynlerinden biri, ye lkelerin savunma harcamalarn yalnzca orduya deil, ip retimi, yapay zek sistemleri, siber savunma ve enerji gvenlii yatrmlarna ynlendirme karar almasyd. Bu durum, NATO’nun btesinin giderek bir “stratejik kalknma fonuna” dnmesi anlamna geliyor. 20’den fazla lke, GSYH’nin yzde 2’sinin zerine karken; baz yeler, yzde 3 ila 5 bandna ilerlemeyi kabul etti. Harcamann kapsam deiti, fakat ykmllk geniledi.
Trkiye iin denge ve derinleme an
2025’teki Lahey Zirvesi, Trkiye asndan hem imkn hem dikkat gerektiren bir dneme iaret ediyor. Son yllarda snr gvenlii alannda edindii tecrbeyi, savunma sanayi ihracatna tayan Trkiye; KAAN sava ua, TB2 ve ANKA gibi sistemlerle askeri kapasitesini ekonomik deere dntrme konusunda belirgin bir ivme yakalad. Bu performans, Trkiye’yi yalnzca tketen deil, reten ve ihra eden az sayda NATO yesinden biri hline getiriyor.
Enerji gvenliinde de benzer bir tablo sz konusu. Karadeniz gaz, TANAP ve Orta Koridor zerinden salanan enerji lojistii, NATO’nun Rusya d kaynaklara ynelme stratejisiyle rtyor. Trkiye, bu alanlarda jeopolitik konumunu ekonomik etkiye dntrmeye alyor; ancak bu srecin ayn zamanda blgesel ve kresel riskler tad da unutulmamal.
Lahey’de ne kan tablo, NATO’nun sadece gvenlik tketen deil, ekonomik alanlarda yn belirleyen bir kuruma evrildiini ortaya koydu. Trkiye bu yeni denklemde gemie kyasla daha grnr ve etkili bir yerde duruyor. Ancak artan sorumluluk, beraberinde dikkatli bir stratejik pozisyon almay da gerektiriyor. Zira bu yeni yapda kazanmlar kadar krlganlklar da bllyor.