Gramsci’nin 190’larda syledii Eski dnya lyor ve yeni dnya domak iin mcadele ediyor, imdi canavarlar zaman sz, Trump’n iktidar ile birlikte yeniden akademinin gndemine geldi. Bu ifade, gnmz Avrupa’snn durumunu en yaln haliyle ifade etmektedir.
Prof. Dr. Mazhar Bal/ Akademisyen, Yazar
Gnmz siyaset felsefesinin nemli isimlerinden birisi olan Arnavut asll talyan filozof Antonio Gramsci son derece alkantl bir dnemde, 1891-1937 yllar arasnda yaad. ki nemli kresel sorunu kendisine dert edindi. Gelir dalmndaki adaletsizlik ve faizm. Her iki konuya ilikin hem teorik almalar yapt hem de pratik mcadele verdi. O hem bir fikir adamyd hem de sk bir devrimci. Her iki alan da bizzat yaayarak okuyan birisiydi. Bundan dolay da son derece isabetli analizler yapyordu. Hayat aclar ve zorluklarla geti. Deneyimleri ve idealleri onu bir siyaset dehas yapt adeta. Bana gre onun en byk dehas, toplumsal deiimin ynne ilikin olan ngrsyd. talya’daki siyasi gidiatta belirleyici bir aktr olmak iin kurduu ve bana getii sosyalist partiden milletvekili seildi ancak Mussolini faizmi onu kendisine rakip olarak grp tutuklad. Kitaplarnn byk bir ksmn da burada, hapishanede yazd. Mussolini faizminin oluturduu “hegemonya” onun kitaplarnn ifreli diliydi. Hatta kitaplarnn yasaklanmas davasna bakan savcnn “bu ileyen beyni durdurmalyz” dedii rivayet edilir. Her siyaset felsefecisi gibi onun da asl amac “iktidar” zerine dnmek ve yazmakt.
ktidarn giderek farkllat bir srete Avrupa’nn birbirini boazlamak iin gizli plan hazrlklarn eitlendirdii bu dnemde o, yaklamakta olan felaketi gryordu. Gidiatn bir byk harbe neden olaca ngrsnde bulunarak “Eski dnya lyor ve yeni dnya domak iin mcadele ediyor, imdi canavarlar zaman” sz, Trump’n iktidar ile birlikte yeniden akademinin gndemine geldi.
Yeni bir dnya kurmak
Zira bu ifade, yani “imdi canavarlar zaman” sz, gnmz Avrupa’snn durumunu en yaln haliyle ifade etmektedir. Avrupa Birlii, kinci Dnya Sava’ndan sonra “yeni bir dnya kurmak” iin dodu. Sanayinin ve kalknmann ham maddesi olan kmre ve elie sahip olanlara kar bir bakasnn “canavarca hislerini kontrol etmek iin” kurulan birlik, dikensiz bir gl bahesi hayaline uygun olarak ekillendi. Ancak Avrupa’nn yasland Grek Felsefesi, Yunan Mitolojisi ve Hristiyan Teolojisi hayal edilen bu gvenli liman ina etmeye yetmedi.
Onlar, yaslandklar bu temel parametrelerdeki eksikleri gzden geirmek yerine bunlara rakip olabilecek olan inan ve dncelere kar entrikalar ve tezgahlar kurmaya altlar, dmanlklar ina ettiler. Dnn ticari ve kltrel olarak en ok ilikide bulunduklar, herhangi bir amazla karlatklarnda kendilerinden yardm isteyebilecekleri slam dnyasn DEA gibi bir canavar eliyle hem tekiletirdiler hem de dizayn etmeye altlar. slam’la ve Mslmanlarla “harp etmek iin” Avrupa devletlerinin istihbarat tekilatlarnn zel icad olan DEA, onlarn dnyaya baknn tipik bir rneidir. Dikkat edilirse rgt, ABD nclnde ve desteindeki Bat dnyasnn igal ettii topraklarda dodu ve yaad. Kendi elleriyle icat ettikleri canavar zerinden tm Mslmanlara “cihat” yaftasn yaptrp hegemonyalarn hem merulatrmak hem de devam ettirmek istediler ve bunu baardlar da.
Ancak bugn dnyann geldii notada onlarn DEA eliyle Mslmanlara kar rettikleri nefret ve kin, artk tek bana onlar “tekinin” tehdidinden korumaya yetmiyor. Gerek Afganistan’daki yeni ynetim gerekse de Suriye’deki devrim sonras manzara onlarn bu aparatnn fonksiyonunu yitirmeye balamasna neden olmutur. Halk deyimi ile sylemek gerekirse takke dt kel grnd. ki konu DEA’n Bat istihbaratlarnn icad bir aparat olduunu ok ak bir ekilde gstermektedir. Birincisi ABD’nin herhangi bir alan taeronu olan yaplara vermesinden ok ksa bir sre nce orann bu rgt tarafndan igal edilmesi ve daha sonra szmona bir kahramann gelip o blgeyi bu canilerden temizleyip orada efendisi iin taeronluk yapmaya balamasdr ki bu senaryo imdiye kadar hi amad. kincisi de btn bu zel gayretlerine ve abalarna ramen hamdolsun ki bu terr rgt hibir makul slam toplumunun doal bir paras olamad, olmas da mmkn deildir.
Diplomatik teamller yok oldu
Avrupa epey bir sredir istedii “emperyal” politikalar tesis etmek iin kendi kendisine teki taraftan canavarlar icat ediyordu ve bu konuda da ok byk baarlar elde etti. Ama artk kendi ilerinden sahici canavarlar tredi. Muhayyel olan canavar ete kemie brnd somut olarak karlarnda duruyor. Trump.
Trump’n dnya tarihinin tm diplomatik teamllerini yok sayp Ukrayna babakann azarlayp Beyaz Saray’dan kovmasndan sonra Avrupa Birlii lkelerinin neredeyse tamam acaba ben de bir gn ayn muameleyi grr mym diye korkmular ki ertesi gn “Ukrayna” konulu acil bir toplant yaptlar.
Toplant yapmann veya bildiri yaynlamann hibir faydas yok. imdi canavarlar zaman. Ki zaten Bat siyaset felsefesi “canavar devlet” fikrine de son derece ainadr. Kendisini bundan korumak iin tarihindeki hangi filozofa giderse gitsin, gnllerinde, gemilerinde ve geleceklerinde var olan hangi siyasi dnceye snrsa snsn bu kanl katil hep yolunu kesecektir.
Zira insana ait olan ne kadar ilahi-evrensel deer varsa hepsini kendi ina ettikleri ile deitirdiler. Vicdann, merhametin, ahlakn ve adaletin biricik kayna olan vahyi paranteze aldlar. Bunlarn yerine grev ahlak, biyolojik vicdan, evrensel normlar, evrensel insan haklar, demokrasi, sosyal adalet, eitlik vb gibi yaldzl ifadelerle ina ettikleri beeri deerleri ikame ettiler. Ancak bu yapmack deerler iimizdeki “canavar” ehliletirmeye g yetiremedi.
imdi insanlk tekrar bir dnm noktasndadr. Yeni bir dzen kurulmann arifesindeyiz. Yeni bir dnya douyor. Gemiten dersler alarak gelecei ina etmezsek u an iine dahil olduumuz kaostan kurtulmak iin mucize beklemek durumundayz.
Bat’nn vard medeniyet seviyesi: Trumpizm
Zira insanlk tarihinin lineer/dorusal bir izgide hep ileriye doru giderek deitiini syleyen tez kt. Gnmz Bat medeniyetinin vard en st seviye Trumpizmdir. Buras insanln varaca ideal konum olmadn sylemeye hacet yok sanrm. nsanlk tarihinin helezonik bir ekilde ilerlemesine uygun davranarak bu sonucu paranteze alabiliriz. Dolaysyla da iine dm olduumuz kr kuyudan kendi klnden kendimizi yeniden yaratarak kurtulamayz.
Sahip olduumuz bilgiye bir bilgi daha ekleyerek yaklamakta olan felaketten korunabiliriz. Kuran- Kerim’de bize vahyedilen Hz. Yusuf’un hikayesi bu konudaki en arpc hikayelerden birisidir. Yaklamakta olan ktln ve bolluun etkilerinden korunmak iin sahip olduklar bilgiden baka bir bilgiye daha muhta olduklarn gryoruz. Hz. Yusuf, kendisine retilen ilahi bilgi ile, ryalarn sahih yorumu ile tesis ettii sistem sayesinde Msr’ ve halkn felaketten koruyabildi.
imdi de ayn ekilde dnyay ak bir felaket bekliyor. Trump, aklndaki corafya bilgisine konu olan her kara parasn igal etmek istiyor, onun Dileri Bakan ise alnna izdii ha iareti ile basn toplants yapp Mslmanlar tehdit ediyor ve hunhar Siyonizm’i vyor, destekliyor.
Dnyada hangi devlet yaklamakta olan bu felaketten kendisini koruyacandan emin? Hangi lke babakan ayn muameleyi grmeyeceini dnyor?
Bu kaotik durumdan kurtulmak iin Avrupa’nn sahip olduu epistemoloji onlara bir kurtulu reetesi sunamayacaktr artk. inde “marifetin” olduu bir bilgi kuramna ihtiyalar var. Zaten toplum tarihi de bize bunun gerekliliini gsteren rneklerle doludur. Herhangi bir toplum bir amaza girdiinde eldeki bilgi ve deneyim onu dardan kurtarmaya yetmediyse bir bakasnn tecrbesinden ve bilgisinden faydalanarak o krizi aabilmitir.
Antik dnyada dahi dnsel ve siyasi krizler ktnda bir baka medeniyetin bilgi kuramna snldn biliyoruz. Keza Bat dncesi Ortaa’da, kelimenin tam anlamyla iine dm olduu kr kuyudan Endls zerinden Mslmanlara dokunarak ve onlar tanyarak kurtulabildi.
Bugn yine bir cehenneme doru srkleniyor. Tek bana bu frtnaya kar koyacak takatlar yok. Ancak bir teki ile kuracaklar epistemolojik temas onlar hzla yaklaan bu kasrgadan koruyabilir.
Birok kii bugn slam corafyasnn iinde bulunduu olumsuz duruma bakarak bu sylediklerimden Mslmanlar ve slam’ kast etmediimi dnebilir ama yle deil. Aksine tam da bu durumda olmas gereken bir ibirliine iaret etmek istiyorum. Bu tarafta byk bir siyasi ve toplumsal kriz var te tarafta ok byk bir kuramsal ve deersel amaz var. Bat dnyas ilahi bilgiye, vicdana ve adalete slam dnyas ise ynetim tekniklerine ve toplumsal kurumlara muhtatr.
Bu krizden insanln ortak mirasna sarlarak kurtulabiliriz. Bunun ilk adm da Trkiye-AB ortakldr. Peki Trkiye u an iinde bulunduu zor ekonomik ve siyasi artlara ramen Avrupa’y saaltabilir mi?
Elbette yapabilir zira AB’nin u an ihtiyac olan ey baka bir bilgi kuramdr. nsanla dair ortak deerleri ieren evrensel bilgi zincirinin hi kopmayan halkasdr. Buna ulamann biricik yolu ise teki ile var olan durumun tesinde bir birliktelik tesis etmektir.
ABD Bakan Trump’n a gzllkle her yere kme hevesi, Bat dncesindeki tipik smrgeci hevesin modern zamanlardaki yansmas ve agzlln da vurumudur. Mehur bir Arap atasz var: “Men dakka duka/ Bakasnn kapsn alann kaps alnr”. Trkesi: “Eden bulur”dr. Avrupa Birlii, yaklamakta olan Trump kasrgasndan kendisini korumak istiyorsa gvenli bir liman aramak zorundadr.