Trkiye’nin benimsedii ve baaryla uygulad ok vektrl d politika, olaylara tepki veren reaktif bir tutumdan ok daha fazlasn ifade eden, gelecei ekillendirmeye odakl proaktif bir stratejik hamledir. Bu strateji, Trkiye’nin kkl geleneksel ittifaklarn ve dostluklarn reddetmeden, onlara alternatif deil tamamlayc olacak yeni ibirlii alanlar ama ve kresel sistemdeki g ve etki boluklarn yapc bir ekilde doldurma gayretidir.
Ahmet Taha Yayman/ Stratejist, Mhendis
“Politikada hibir ey kazara olmaz, olduysa yle planlanmtr.” – Franklin D. Roosevelt
Kresel sistemin, Souk Sava sonras tek kutuplu anlardan syrlarak yeniden ok kutuplu bir dzene doru hzla evrilmesiyle birlikte, uluslararas ilikiler alanndaki yerleik ve ezbere dayal paradigmalar da kkl bir dnme uramaktadr. Bu yeni ve karmak denklemde, Trkiye gibi hem tarihi derinlie hem de dinamik bir potansiyele sahip, kkl devlet geleneine sahip aktrler, artk mevcut statkoyu pasif bir ekilde takip etmek yerine kendi jeopolitik kodlarn aktif olarak yeniden yazmaktadr. Bu stratejik ve entelektel arayn en belirgin ve somut sonucu ise, 21. yzyln deiken ruhuna uygun, yeni bir jeopolitik akln titizlikle inas olarak nitelendirilebilecek olan “ok vektrl politika”dr. Bu politika, bir eksen deiikliinin deil, bir akln ve vizyonun stratejik bir yansmas olarak ne kmaktadr.
“Eksen kaymas” deil, “stratejik esneklik”
Trkiye’nin zellikle son yirmi ylda sergiledii proaktif ve ok ynl d politika hamlelerini, “eksen kaymas” ya da “Bat’dan kopu” gibi s ve yetersiz tanmlamalarla aklamaya almak, lkenin sahip olduu engin potansiyeli ve tarihsel derinlii gz ard etmektir. Bu tr basitletirici yaklamlar, dnyay hala Souk Sava’n kat ikilikleri iinde grme alkanlnn bir rndr ve gnmzn ok katmanl gerekliini anlamakta aciz kalmaktadr. Trkiye’nin att kararl admlar, bir bloktan dierine savrulmay ifade eden kat bir eksen deiikliinden ziyade, tam tersine, ok boyutlu bir “stratejik esneklik” ve an gerektirdii bir “esnek dengeleme” (flexible balancing) stratejisini yanstmaktadr. Bu incelikli yaklam, Trkiye’nin Bat dnyas ve geleneksel mttefikleriyle olan kkl balarn muhafaza ederken; ayn anda Rusya, in gibi kresel glerle, Afrika ve Latin Amerika gibi yeni ibirlii ufuklaryla ve kklerinin dayand Trk Devletleri Tekilat gibi farkl corafyalarla ilikilerini e zamanl olarak ve kendi karlar dorultusunda gelitirmeyi iermektedir. te bu ok boyutlu ve proaktif diplomasi, Trkiye’ye uluslararas arenada paha biilmez bir “manevra alan” salamakta ve en nemlisi, ulusal gvenliini tek bir bloun ya da ittifakn deiken dinamiklerine ve keyfiyetine baml kalmaktan kurtarmaktadr.
Sahada belirleyici faktr: “Blgesel kdemli aktr” Trkiye
Trkiye’nin uluslararas politikadaki yeni konumu, artk sadece akademik metinlerde veya diplomatik salonlarda ele alnan teorik bir tartma konusu olmaktan kmtr. lke, kendi kaderini tayin etme gcn sahada somut eylemlerle ortaya koyarak bu teorik ereveleri amtr. zellikle yakn corafyasndaki Libya, Karaba, Suriye, Dou Akdeniz gibi kritik kriz blgelerinde ve Rusya-Ukrayna Sava ile Gazze’deki insani trajedide stlendii hem belirleyici hem de uzlatrc aktr roln pratikte baaryla icra etmektedir. Bu roller, Trkiye’nin sadece askeri veya siyasi bir g olarak deil, ayn zamanda diplomasiyi ve bar nceleyen bir denge unsuru olarak da ne denli nemli olduunu kantlamtr. Sahadaki bu somut gereklik, bize fiilen deien ve artk “blgesel kdemli aktr” (senior regional actor) statsne ykselen, olaylarn gidiatn etkileyebilen bir Trkiye’yi net bir ekilde ortaya koymaktadr.
Bu kkl dnmn ardnda, hi phesiz, Recep Tayyip Erdoan liderliindeki son yirmi yllk istikrarl ve vizyoner ynetim anlay ve bu srete Trkiye’nin kendini kresel lekte bir aktr olarak yeniden markalatrmas yatmaktadr. Bu markalama srecinin temelinde ise, yerlilik ve millilik oran rekor seviyelere ulaan bir savunma sanayisini sfrdan ina etmi, ekonomisini zorluklara ramen bytm ve artk sadece blgesel deil, kresel lekte politikalar belirleyen bir Trkiye vizyonu bulunmaktadr. Bu somut baarlarla desteklenen vizyonu hayata geirebilmi bir siyasi irade, imdi de hedefini “Trkiye Yzyl” olarak belirleyerek gzn Cumhuriyet’in yeni yzylna ve tesine dikmitir. Sonu olarak, artk karmzda, kendisine biilen blgesel aktr tanmnn iini doldurmakla yetinmeyen, bu tanm bizzat yeniden ekillendiren ve oyun kuran bir Trkiye gerei vardr.
ok kutuplu dnyada bir mecburiyet: Asimetrik denge
Srekli deien ve g merkezlerinin eitlendii ok kutuplulaan bir dnyada, blgesel asimetriler ve g dengesizlikleri, artk Trkiye gibi ok ynl, esnek ve dengeli politikalar e zamanl olarak yrtebilen yetenekli aktrler tarafndan yeniden ekillendirilmektedir. Bu yeni jeopolitik gereklik, Trkiye’nin ok vektrl d politikasn bir tercihten te bir zorunluluk haline getirmektedir. Ancak bu durum, Trkiye’nin d politikasn bir zorunluluklar ve kstlamalar silsilesi olmaktan karmakta, tam aksine onu stratejik frsatlar ve diplomatik kazanmlar alanna tamaktadr. Trkiye, bu dinamik srete, blgesel aktr tanmnn gerekliliklerini yerine getirmekte zorlanmamakta, daha da ileri giderek bu tanmn snrlarn ve ieriini bizzat yeniden belirlemektedir. Benimsenen bu proaktif ve zgvenli yaklam, yalnzca Trkiye’nin kendi ulusal karlarnn en st dzeyde korunmasna hizmet etmekle kalmamakta, ayn zamanda bulunduu corafyada ve tesinde blgesel ve kresel istikrara da somut katklar sunmaktadr.
Yeni yzyln kodlar: Uluslararas hukukun tesi ve “adalet” talebi
Trkiye’nin izledii ok vektrl d politikann zgnl, onun salt reelpolitik g dengelerine veya askeri-ekonomik kapasiteye dayanmamasndan kaynaklanmaktadr; bu politika, ayn zamanda mevcut uluslararas hukukun statik, adaletsiz ve ift standartl kalplarn cesurca sorgulayan derin bir adalet arayndan da beslenmektedir. Mevcut kresel sistemdeki yapsal sorunlar ve adaletsizlikler, ne yazk ki baz gl lkelerin uluslararas hukuku hie sayan fiillerini merulatrrken, dnyann drt bir yanndaki maduriyetleri ve krizleri daha da derinletiren bir ortam yaratmaktadr. te Trkiye, tam da bu noktada, sadece kendi meru ulusal karlarn savunmakla yetinmemekte, ayn zamanda kresel lekte hakszla ve zulme uram tm toplumlarn ve topluluklarn sesi olma gibi onurlu bir misyonu da stlenmektedir. Bu ahlaki duru, Trkiye’nin “Byk ve Gl Trkiye” idealinin, sadece bir g projeksiyonu olmadn, ayn zamanda tm insanlk iin daha “adil bir dnya” talebiyle nasl i ie getiini ve btnletiini de aka gstermektedir.
Meyve veren proaktif politikalar
Netice itibaryla, Trkiye’nin benimsedii ve baaryla uygulad ok vektrl d politika, olaylara tepki veren reaktif bir tutumdan ok daha fazlasn ifade eden, gelecei ekillendirmeye odakl proaktif bir stratejik hamledir. Bu strateji, Trkiye’nin kkl geleneksel ittifaklarn ve dostluklarn reddetmeden, onlara alternatif deil tamamlayc olacak yeni ibirlii alanlar ama ve kresel sistemdeki g ve etki boluklarn yapc bir ekilde doldurma gayretidir. Yaplan ngrler, nmzdeki on yl iinde bu stratejik rotann daralmak bir yana, daha da genileyerek sreceini ve bu ok vektrl denge politikasnn, tpk verimli bir topraa zenle ekilmi fidanlarla dolu bir meyve bahesi gibi, her geen yl daha olgun ve yeni meyveler vereceini gstermektedir. Bu sabrl ve stratejik abann sonunda elde edilecek kazanmlar, yalnzca Trkiye’nin kendi bekas ve refah iin deil, ayn zamanda blgesel ve kresel bar adna da kritik ve vazgeilmez bir rol oynamasna zemin hazrlayacaktr. Bylece hem i dinamiklerin hem de d faktrlerin btncl bir tahlili, tm iaretlerin Trkiye’nin vaktinin geldiini ve “Trkiye Yzyl” vizyonunun salam temeller zerinde ykseldiini gstermektedir.